เข็มป่า (เข็มโคก)

เข็มป่า

เข็มป่า ชื่อวิทยาศาสตร์ Pavetta indica L. จัดอยู่ในวงศ์ RUBIACEAE

สมุนไพรเข็มป่า ยังมีชื่อท้องถิ่นอื่นๆ อีกว่า เข็มโคก (ภาคอีสาน), ไก่โหล (ลีซอ-แม่ฮ่องสอน), ลำโป๊ะ (ลั้วะ) เป็นต้น

หมายเหตุ : ผู้เขียนเข้าใจว่าเข็มป่าในบทความนี้เป็นพรรณไม้คนละชนิดกันกับ ต้นเข็มป่า ที่มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Ixora Cibdela Craib. (สามารถอ่านได้ที่บทความ เข็มตาไก่) และเป็นคนละชนิดกันกับ ต้นข้าวสารป่า ที่มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Pavetta tomentosa Roxb. ex Smith. (ชื่อท้องถิ่น เข็มป่า เข็มแพะ เข็มขาว กระดูกงูเหลือม) ซึ่งทั้ง 3 ชนิดมีสรรพคุณทางยาที่คล้ายกัน

ลักษณะของเข็มป่า

• ต้นเข็มป่า จัดเป็นไม้พุ่ม มีความสูงของต้นได้ถึง 5 เมตร ต้นมีลักษณะเป็นทรงเรือนยอดแผ่กว้าระเกะระกะ เปลือกลำต้นเรียบเป็นสีน้ำตาลอมสีชมพู เปลือกมีหลุดลอกบ้างเล็กน้อย กิ่งอ่อนเป็นสี่เหลี่ยม
• ใบเข็มป่า ใบเป็นใบเดี่ยว ออกตรงข้ามแบบสลับกัน ลักษณะของใบเป็นรูปรี ปลายใบแหลม โคนใบสอบ ส่วนขอบใบเรียบ ใบมีขนาดกว้างประมาณ 2-7 เซนติเมตร และยาวประมาณ 8-22 เซนติเมตร หลังใบและท้องใบมีขนนุ่มสีขาว ใบแก่เรียบบางหรือมีขนห่างๆ มีก้านใบยาวประมาณ 0.6-3.5 เซนติเมตร
  
• ดอกเข็มป่า ออกดอกเป็นช่อตั้ง โดยจะออกที่ปลายยอด ช่อดอกเป็นช่อดอกแบบหลวมๆ ดอกย่อยเป็นสีขาวและมีกลิ่นหอม มีขนาดประมาณ 1.5-2.5 เซนติเมตร บางครั้งแต้มไปด้วยสีม่วงหรือสีเขียวที่ปลายกลีบ ดอกมีกลีบดอก 4 กลีบ โคนกลีบดอกเชื่อมติดกันเป็นหลอดยาวเล็กๆ ปลายกลีบดอกแหลม ส่วนกลีบเลี้ยงดอกเป็นสีเขียว มีลักษณะเป็นรูปถ้วย ปลายแยกเป็นแฉก 4 แฉก
  
• ผลเข็มป่า ลักษณะของผลเป็นรูปทรงกลมหรือแบนเล็กน้อยมี 2 พู ผลมีขนาดประมาณ 0.5-0.7 เซนติเมตร ผิวผลเรียบเกลี้ยงและเป็นมัน เนื้อผลบาง ผลเป็นสีเขียวและจะเปลี่ยนเป็นสีดำเมื่อแก่ ภายในผลมีเมล็ดสีน้ำตาล 2 เมล็ด
  

• สรรพคุณของเข็มป่า

  1. ดอกมีรสฝาดเย็น มีสรรพคุณช่วยแก้ตาแดง ตาแฉะ (ดอก)[1]
  2. เปลือกต้นมีรสเมาเบื่อ นำมาตำคั้นเอาแต่น้ำใช้เป็นยาหยอดหูฆ่าแมงคาเข้าหู (เปลือกต้น)[1]
  3. ใบใช้เป็นยารักษาโรคในจมูก (ใบ)[1]
  4. ผลมีรสเมาเบื่อ มีสรรพคุณเป็นยาแก้ริดสีดวงงอกในจมูก (ผล)[1]
  5. รากมีรสเฝื่อน สรรพคุณเป็นยาแก้เสมหะในทรวงอกและในท้อง (ราก)[1]
  6. โคนต้นและรากนไปต้มกับน้ำดื่มเป็นยาแก้อาการท้องอืด อาหารไม่ย่อย (โคนต้นและราก)[2]
  7. รากนำมาต้มกับน้ำกินเป็นยาแก้บิด (ราก)[1]
  8. ใบมีรสเมาเบื่อ ใช้เป็นยาฆ่าพยาธิ (ใบ)[1]
  9. ช่วยรักษาโรคริดสีดวงทวาร (ใบและราก)[1]
  10. ใบและรากใช้เป็นยาพอกฝี (ใบและราก)[1],[3]
  11. ใบและรากใช้เป็นยารักษาโรคหิด (ใบและราก)[1]

  ประโยชน์ของเข็มป่า

  1. ดอกเข็มป่า ชาวลั้วะจะนำมาใส่ในกรวยดอกไม้เพื่อใช้ในพิธีกรรมต่างๆ เช่น ไหว้ผี[2]
  2. ดอกนำมาแช่กับน้ำใช้เหมือนเครื่องสำอางหลังการอาบ